آشنایی با "رمان دمیان" نوشته هرمان هسه

به گزارش فراتیتر، کتاب دمیان داستان جوانی امیل سینکلر است. جوانی جویای معنا، در طلب رسیدن به وحدت، شکلی دیگر از مفهوم تربیت، عرفان و جامعه. این کتاب مختص کسانی است که در طلب یگانگی، تمامیت و وحدت وجودند. یکپارچگی پاره‌های از هم گسیخته‌ی روح. امیل در جستجوی یکپارچگی است. ماکس دمیان پلی‌ست که او را برای رسیدن به خواسته‌اش یاری می‌رساند. زبان تمثیلی و نثر شاعرانه هرمان هسه این اثر را به تابلویی بی‌بدیل مانند کرده است.

دمیان یکی از مهم‌ترین کتاب‌های کارنامه ادبی هرمان هسه، نویسنده نامدار آلمانی است. هسه که در سال ۱۹۴۶ برنده جایزه نوبل ادبی نیز شده است کتاب دمیان را بلافاصله پس از جنگ جهانی اول نوشت؛ کتابی که می‌توان آن را آیینه تمام‌نمای اندیشه هسه دانست. رمانتیسم آلمانی، عرفان و شرق‌گرایی، آثار و اندیشه‌های نیچه و یونگ و همچنین زمانه‌ای که اثر در آن به نگارش درآمده است، از مضامین اثرگذار در کتاب دمیان است.

در قسمتی از متن پشت جلد کتاب آمده است:

خودم را مانند تبهکاری یافتم که به سبب دزدی تکه‌نانی محاکمه‌اش کنند، حال آنکه او مرتکب قتل شده باشد. احساسی بود نفرت‌انگیز و ناجور، اما قوی و به‌شدت گیرا که مرا محکم‌تر از دیگر اندیشه‌ها به راز و گناهم گره می‌زد.

کتاب دمیان

در ابتدای داستان امیل، پسرکی که تا اواسط داستان حتی نامش را نمی‌دانیم، ده ساله است. پسری آرام، مطیع، غوطه‌ور در توجه و گرمای خانواده. امیل تصویری از خانه به مخاطب نشان می‌دهد، تصویری همچون بهشت. بهشت کودکی که بی‌گمان همه‌ی ما آن را تجربه کرده‌ایم. پدری مراقب، مادری دلسوز، تصویری گرم و صمیمی از خانواده. اما طولی نمی‌کشد که پرده‌های بهشت دریده می‌شود و این پناهگاه امن به دو پاره تبدیل می‌گردد.

فرانتس کرومر، پسرک قلدر داستان، امیل را از عرش به فرش می‌کشاند و تلاش می‌کند با باج گرفتن از امیل که خانواده‌ای مرفه دارد، او را تحت فشار قرار دهد. این بار امیل رازی در سینه دارد که او را از جمع شادمان و بی‌ریای خانواده دور می‌دارد. دیگر آن حس یگانگی در دلش زنده نمی‌شود. سخت‌ترین موقعیت زمانی است که در حضور جمع خانواده باید وانمود کند که همه‌چیز بر منوال سابق است.

درباره رمان هرمان هسه

درباره خاستگاه و چرایی نگارش رمان دمیان می‌توان گفت چندین علت زمینه‌ساز نگارش این اثر شگفت شد. یک زمینه‌ی ناسازگاری هسه در دوران نوجوانی با والدین و نظام آموزشی دیکتاتورمآبانه‌ای بود که او را به سوی افکار خودکشی، آسایشگاه روانی و فرار از خانه سوق داد.

دوم آنکه دمیان در بحبوحه جنگ جهانی اول نگاشته شد. روح صلح‌طلب هسه در این زمان یکه و تنها بود. او که دریافته بود اروپای کهنه برای نو شدن نیاز به یک تغییر دارد و در دل با این همه خونریزی مخالف بود. هسه راه بیرون آمدن از تخم را جنگ نمی‌دانست. همین عامل باعث شد تا از حلقه روشنفکران و ادبای آلمان رانده شود و به عنوان یک خائن، فروش تمام کتاب‌هایش در آلمان ممنوع شد.

عامل سوم را شاید بتوان سفر او به شرق و مواجهه او با واقعیات شرق دوست‌داشتنی‌اش و تناقض آن با ذهنیاتش دانست. اینجا بود که دریافت اگر می‌بایست به دنبال چیزی گشت باید آن را در درون جستجو کرد؛ و همین مضمون به کرات در رمانش انعکاس یافته و دلیل گیرایی و عمق آن جستجوی درونی شخصیت اصلی داستان یعنی امیل سینکلر است. از سویی دوره‌های روان‌درمانی او نزد دکتر لانگ از شاگردان پروفسور یونگ اندیشه‌ها و آموزه‌های یونگی که در کتاب به کرات شاهد آن هستیم را توجیه می‌کند.

خود هرمان هسه هم خود می‌گوید:

تقریبا تمام آثار منثوری که نوشته‌ام بیوگرافی‌هایی روحی‌اند.

همانگونه که او در تمام سال‌های زندگی‌اش تلاش کرد تا پاره‌های گوناگون وجودش را آشتی دهد، دغدغه و وظیفه اصلی شخصیت‌های رمان‌های نیز جستجوی آن من یگانه و رسیدن به وحدت وجود است. آنچه یونگ فرآیند رسیدن به تمامیت یا فردیت می‌نامید مضمون تکراشونده‌ی تمام آوار هسه است.

در رابطه با این نسخه از کتاب باید گفت نشر افق با خرید حق انتشار اثر در ایران گامی بزرگ برای ادای دین به صاحب اثر برداشته است. ترجمه پیشین اثر که برگردان خسرو رضایی است اگرچه حق مطلب را ادا کرده، در حفظ و انتقال شاعرانگی نثر هسه چندان موفق نبوده و از آنجایی که چندین سال از انتشارش می‌گذرد زبان آن برای مخاطب این روزگار اندکی خشک است. ضمن اینکه این ترجمه از آلمانی انجام شده است. مزیت دیگر این نسخه صفحات پایانی کتاب است که به تفسیری از دمیان و شرح تکاملی آثار هسه به قلم مترجم اختصاص یافته و خواندنش پس از رمان قطعا خالی از لطف نخواهد بود.


این دم مهم‌ترین و ماناترین لحظه بود؛ نخستین تَرَک در قداست پدر، نخستین شکاف بر ستونی که بر آن زندگی کودکی‌ام آرام و قرار داشت، ستونی که هر فرد پیش از آنکه به خودش بدل شود، می‌بایست ویرانش می‌کرد. از چنین تجربه‌هایی که به دیده‌ی هیچ‌کس نمی‌آید، خطوط درونی و اساسی سرنوشت ما شکل می‌گیرد. چنین ترک و شکافی باز هم فزونی می‌یابد، درمان می‌شود و از یاد می‌رود، اما در مخفی‌ترین خزانه‌های دل زنده می‌ماند و خونریزی‌اش ادامه می‌یابد. (کتاب دمیان – صفحه ۳۰)

نخستین بار مزه‌ی مرگ را چشیدم و مزه‌ی مرگ تلخ است، زیرا مرگ زاده شدن است. (کتاب دمیان – صفحه ۳۰)

اکنون می‌فهمم که هیچ‌چیز در جهان برای آدمیان ناگوارتر از پیمودن راهی نیست که ره به خویشتن بَرَد. (کتاب دمیان – صفحه ۶۰)

هنگامی که انسان به چیزی ضروری نیاز دارد و این چیز ضروری را می‌یابد، این دیگر از صدقه سر اتفاق نیست، از صدقه سر خودش است. این تمنا و بایستگی راستین اوست که ره بدان می‌برد. (کتاب دمیان – صفحه ۱۱۹)

هنگامی که ما از کسی بیزاری می‌جوییم، در واقع از چیزی بیزاری می‌جویی که آینه‌ی وجود ماست. چیزى که در درونمان نباشد، نمی‌تواند ما را برانگیزد. (کتاب دمیان – صفحه ۱۳۷)

برای انسانی بیدار ذهن هیچ، هیچ و هیچ وظیفه‌ای وجود ندارد مگر جست و جوی خویشتن، در خویشتن استواری یافتن و کورمال کورمال به راه خویش رفتن، حال این را به هرکجا که بینجامد. (کتاب دمیان – صفحه ۱۵۴)

عشق نباید تمنا ورزد یا همچنین التماس کند. عشق باید چنان قوی باشد که به یقین دست یابد. آنگاه دیگر مجذوب نخواهد شد بلکه مجذوب خواهد ساخت. (کتاب دمیان – صفحه ۱۷۹)

بیشتر مردم عاشق می‌شوند تا خود را گم کنند. (کتاب دمیان – صفحه ۱۸۰)