۴۱۹۷
سه‌شنبه ۰۴ شهريور ۱۳۹۹ - ۱۶:۲۶
تعداد بازدید : ۴۳۹

یادداشت* علیرضا زمانی در فراتیتر

 

محرم است و با وجود سایه سنگین کرونا،پر سابقه ترین همایش فرهنگی شهر از روز آدینه آغاز گردیده است. همایشی که به صورت غیررسمی سابقه هزار ساله در تهران دارد.

پایه گذار این همایش ماندگار فرهنگی،که قریب به اتفاق مردم شهر در آن شرکت می نمایند،بانویی از تبار اصیل و فرهنگی این سرزمین بود.خواهر شاه طهماسب صفوی،پرورش یافته مکتب هنری هرات،بنیانگذار اولین تکیه شهر بود و «تکیه خانوم» به عنوان اولین مرکز فرهنگی و مرکز برپایی این همایش،به نام این بانوی بزگوار،در این سرزمین ثبت گردید.

با آغاز دوره قاجار و پایتختی تهران،مراکز اینچنینی رو به گسترش نهاد.تهران که به لحاظ تنوع قومی و فرهنگی ممتازترین شهر ایران بود و همچنان نیز است،شاهد برپایی روزافزون این مراکز فرهنگی قومی بود.تکیه قمی ها،تکیه کرمانی ها،تکیه خلج ها و تکیه افشارها کنار تکایای محلی مردم تهران،رنگ و بویی دیگر به تهران و محرم هایش می داد.مراکزی که ایام مشروطیت تعدادشان به هفتاد می رسید.

ایام محرم که می شد،تکایا هر یک به مثابه نگارخانه ای در شهر افتتاح می گردید.چادرهای برافراشته ای که کار دست هنرمندان اصفهان بود و نقش شیر که نمادی از اسدالله،علی بن ابیطالب بود،آسمان تکیه را زینت می بخشید.طاق نماهای دور تا دور تکیه نیز هر یک به مثابه غرفه هایی در اختیار اهالی محل قرار می گرفت.در روستاها و مناطقی چون شمیران،که هنوز شهر نبودند،همین مراکز فرهنگی برپا و هر طاق نما دست یکی از طایفه های روستا بود.طاق نماهایی که به هنر اهالی محل یا طایفه های روستا با شال ها،ترمه ها،پارچه های قلمکاری شده،فرش های زیبا،شمع ها،لاله ها،چلچراغ ها و توغ ها تزیین می یافت.سماورهای برنجی بزرگ،کنار دوستکامی ها(ظروف بزرگ مخصوص شربت)و بساط چای و قهوه کنار برپایی نمایش تعزیه و اشعار و اصواتی که در دستگاههای خاص خود خوانده می شد،فضایی دل انگیز و تراژیک درون تکیه ایجاد می نمود.شبیه عباس (ع)در نمایش تعزیه باید در دستگاه چهارگاه شعر می خواند،شبیه حر در گوشۀ عراق و شبیه عبدالله بن حسن در گوشۀ راک؛چنان که این گوشه به راک عبدالله شهرت داشت.

یکی دو طاق نما نیز غرفه ویژه تکیه بود و با وسایلی چون کشکول،تبرزین، بوق و تسبیح و همچنین پوست زیبای حیواناتی چون پلنگ،روباه،خرس و سمور تزیین می یافت.مراسم فرهنگی ویژه این دو غرفۀ خاص،مراسمی بود تحت عنوان محتشم خوانی.در این غرفه فردی اهل شعر و هنرمی نشست که به محتشم خوان معروف و کارش خواندن اشعار زیبا و سوزناک محتشم کاشانی در رثای سرور شهیدان عالم،حسین بن علی،بود.

در این میان،بزرگترین مکان فرهنگی شهر تکیه دولت بود.همان تکیه که بزرگترین تماشاخانه این شهر بود و تا به امروز مرکزی فرهنگی شبیه آن بنا نگردیده است.بنایی که بر خلاف تمامی تصورات،قبل از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ و تأثیرپذیری او از فرهنگ بیگانه ساخته شد.تکیه ای که در زمان حیات،بیش از بیست هزار تهرانی کنار رجال و اعیان و شاه مملکت پای نمایش هایش می نشستند.

امروزه از تکایای قدیم شهر که هنوز سرپایند،می توان نزدیک به بیست تکیه را در این شهر پیدا نمود.تکایایی که کنار کارکرد اصلی شان،نگارخانه های آیینی این شهرند.نگارخانه هایی که کنار برپایی عزای حسین،فرزند بانوی آب و آیینه،محل نمایش تابلوها،نقاشی ها،نخل ها(ویژه مراسم فراموش شده نخل گردانی) و توق ها هستند.توق هایی که روزگاری،قرار جوانان سیاهپوش این شهر برای شروع مراسم همایش بزرگ محرم پای آنها گذاشته می شد.به این ترتیب بود که نخستین پاتوق و پاتوق های فرهنگی در این شهر شکل گرفت.پاتوق هایی که روزگاری مرکز اشاعه اخلاق و ادب در این شهر بود و امید که تا ابد چنین باقی بماند.....

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر: