فرصت‌ها و تهدید‌های فضای مجازی پیرامون افشای تجاوز

به گزارش فراتیتر، شکستن سکوت قربانیان تجاوز کار آسانی نبود و در روز‌های اخیر شاهد بودیم که فضای مجازی توانست این سکوت را بشکند. در نهایت هم با اعلام تجربیات تلخ کاربران فضای مجازی یکی از مجرمان سریالی تجاوز به نام کیوان امام وردی به دام پلیس افتاد.
خیلی‌ها معتقدند که این افشاگری در ایران به واسطه جنبش «Me_Too» است. جنبش مذکور در اکتبر ۲۰۱۷ میان کاربران فضای مجازی گسترش پیدا کرد و بار‌ها به اشتراک گذاشته شد. این هشتگ برای نشان دادن شیوع گسترده تجاوز و آزار جنسی، به ویژه در محیط کار و محکوم کردن آن مورد استفاده قرار گرفت. گرچه جنبش «Me_Too» به سیستم قضایی برای اثبات جرم کمک کرده است، اما از نظر برخی، بعضی ادعا‌های نادرست برای تسویه‌حساب شخصی، جنبش عدالت‌خواهی زنان را با مشکل مواجه کرده است. جنبش «Me_Too» تا این لحظه در ایالات‌متحده، هند، مراکش، خیلی از کشور‌های اروپایی و ترکیه همه‌گیر شده است.

 

با افزایش افشاگری‌ها در ایران شاهد گسترش هشتگ تجاوز بودیم که بیشترین اتهام‌ها نسبت به یک دانش‌آموخته باستان‌شناسی دانشگاه تهران به اسم کیوان امام وردی و آیدین آغداشلو بود که اتهام کیوان امام وردی اثبات شد و پلیس او را دستگیر کرد. پلیس امنیت عمومی تهران ۴ شهریور ۱۳۹۹ خبر از دستگیری این متهم داد. همچنین پلیس از شاکیان خواست «با اطمینان از محفوظ ماندن هویتشان در نزد پلیس» شکایت کنند. چند روز بعد هم حسین رحیمی، فرمانده پلیس تهران، خبر داد که متهم «به ارتکاب جرم اقرار کرده، اما مدعی شده که مبتلا به سادیسم است، اما این‌گونه نیست»

 

 

آغداشلو هم مورد اتهام افشاگران فضای مجازی بود که با بیانیه‌ای در صفحه شخصی اینستاگرامش عنوان کرد: در روز‌های اخیر اتهامات کذبی علیه من مطرح و پخش شده است. صراحتاً این اتهامات و عناوین نادرستی را که بی‌پروا به من نسبت داده شده رد می‌کنم.

دیگر متهمان این افشاگری مجازی نیز از طیف‌های مختلف هنری و تجاری بودند که در میان آن‌ها از افراد فعال در حوزه موسیقی، فروشگاه‌های اینترنتی، تئاتر، جامعه شناسی، روزنامه نگاری، روانشناسی و نویسندگی نام برده شده است.

بررسی افشاگری تجاوز در فضای مجازی از دید جامعه‌شناسی
در ادامه بحث افشای تجاوز را مورد بررسی تخصصی قرار داده‌ایم که از زوایای مختلف جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و حقوقی با متخصصین این حوزه‌ها گفتگو کردیم. صدیقه دانیالی جامعه‌شناس یکی از این متخصصین است که در گفتگو با خبرنگار فراتیتر گفت: زمانی که جامعه از سمت جامعه سنتی به سمت جامعه مدرن حرکت می‌کند، یک سری از تابو‌ها دستخوش تغییر می‌شوند. این امر به معنای از بین رفتن نیست و تابو تنها تغییر می‌کند، به این دلیل که فرهنگ هیچ‌وقت از بین نخواهد رفت. بسیاری از ضد فرهنگ‌ها در طول چند سال به فرهنگ تبدیل می‌شوند. حتی بدون فضای مجازی هم تابو‌ها تغییر خواهند کرد، اما این فضا به تغییرات سرعت می‌دهد. این تغییر بدون زیرساخت‌های اندیشه و دانش در میان مردم در حال اتفاق افتادن است. درنتیجه باید بیشتر مراقب بود و مردم هم باید دقت و آگاهی خود را افزایش دهند. زمانی که قبح ماجرا شکسته شود، جامعه راحت‌تر به آن می‌پردازد. هر چه این قبح‌ها ریخته شود، جامعه راحت‌تر با آن برخورد خواهد کرد.

آنچه روانشناسان در خصوص افشای تجاوز می‌گویند
حسن احدی روانشناس و استاد دانشگاه نیز به خبرنگار فراتیتر گفت: افشاگری‌های کلی در فضای مجازی می‌تواند تبعات منفی نیز داشته باشد. رفتار متجاوز مورد تائید هیچ جامعه‌ای نیست. جامعه در این فضا بیشتر شاهد نقاط منفی خواهد بود. بهتراست افراد با یکدیگر کمپینی به صورت خصوصی تشکیل دهند و شکایت خود را به دستگاه قضایی ارائه کنند. کار دستگاه قضایی رسیدگی به همین موارد است. از طریق دستگاه قضایی است که فرد مجازات خواهد شد. در حال حاضر به صورت هیجانی به این موضوع پرداخته شده است.
احدی اظهار داشت: قربانی که دست به افشاگری می‌زند، هزاران نفر شاهد افشاگری او هستند. در این میان عده‌ای قربانی را مقصر می‌دانند. باید جامعه را از دید همه افراد در نظر گرفت. این نکته هم حائز اهمیت است که افشاگری و آگاهی نیاز جامعه است تا مراقبت‌های لازم در خصوص افراد بزهکار شکل گیرد.
وی افزود: افشاگری باید از سوی شاکی در دستگاه‌های قضایی انجام شود. در صورتی که دستگاه قضایی اقدامی نکرد، می‌توانیم در فضای مجازی آن را مطالبه کنند. باید از قربانی‌ها حمایت کرد و نباید آن‌ها را مقصر دانست. پلیس و دستگاه قضایی در هر صورت چه از طریق فضای مجازی و چه از طریق فضای حقیقی از این قربانی‌ها حمایت خواهند کرد. وظیفه پلیس حمایت از این قربانی‌ها است.

افشای تجاوز در فضای مجازی خیلی وقت‌ها به ضرر قربانی است
سید هادی معتمدی روان‌پزشک به خبرنگار فراتیتر گفت: در کشور به لحاظ علمی چندان به آسیب‌های اجتماعی پرداخته نشده است. در نتیجه موج افشای آزار و تجاوز جنسی در فضای مجازی تغییرات قابل ملاحظه‌ای در پیشگیری از این امر نخواهد داشت و حتی ممکن است تغییرات عکس نیز داشته باشد. افشای آزار‌های جنسی با عکس و یا هویت فرد آزاردیده هیچ کمکی به قربانی نمی‌کند. بهتر است تا در فضای مجازی سایتی برای ارجاع مشکلات زیر نظر پلیس و آسیب‌شناسان اجتماعی ایجاد شود. این سایت باید به تمام مردم جامعه معرفی شود تا بدانند احیاناً اگر تجربه آزار جنسی داشتند، می‌توانند به این سایت رجوع کنند. همچنین باید به مردم اطمینان داد که هویت آن‌ها به هیچ وجه افشا نخواهد شد.
این آسیب‌شناس اجتماعی ضمن اشاره به راهکار‌های مناسب برای پیشگیری از این آسیب‌ها تأکید کرد: در کشور ما به مقوله کم پرداخته شده است، مقوله اول انجمن‌های مردم‌نهاد است. انجمن‌های مردم‌نهاد در ایران چندان جایگاهی ندارند و مردم و مسئولین فعالیت قابل قبولی در این زمینه ندارند. مقوله دوم آموزش مهارت‌های اجتماعی است. دختران و پسران ما آموزش مهارت دوست‌یابی و یا ارتباطات اجتماعی و نگاه به جامعه را یاد نمی‌گیرند. ضعف این دو موضوع منجر به گسترش اتفاقات و آسیب‌های اجتماعی می‌شود. زمانی که این مسائل مطرح نمی‌شود، مردم خودسرانه سکوت را در فضای مجازی می‌شکنند و دست به تهمت یا افشاگری می‌زنند.
معتمدی اظهار داشت: تأثیر افشای تجاوز در فضای مجازی به دلیل اظهارنظر‌های گوناگون و غیرتخصصی خیلی وقت‌ها به ضرر قربانی است. بهتر آن است تا در فضای مجازی اسامی آورده نشود. بیان اسامی جز ملتهب کردن فضا هیچ تأثیری ندارد.

بررسی حقوقی افشای تجاوز در فضای مجازی
حسین سرتیپی حقوقدان در خصوص مسائل حقوقی تجاوز و افشا آن در فضای مجازی به خبرنگار فراتیتر گفت: یک دروازه ورودی به سیستم قضایی داریم که در دو بخش توسط قانون‌گذار تعریف شده است و مدعی خصوصی و یا مدعی عمومی باید به جرم ورود کند. مدعی عمومی (مدعی‌العموم) که همان دادستان و یا مقامات مشخص از سوی او هستند؛ اجازه شروع پرونده قضایی را در نظام ایران دارند. البته ورود دادستان مانع از عدم طرح مسائل از سوی خبرنگاران انجمن‌های مردم‌نهاد و مردم نیست.
سرتیپی اظهار داشت: قرار نیست افراد در افکار عمومی محاکمه شوند. در صورتی که فردی ادعایی مبنی بر وقوع جرم نسبت به خود دارد، با مراجعه به دستگاه قضایی از طریق سازوکار‌های مختلف آفلاین و آنلاین می‌تواند جرم را ثبت کند. محکوم کردن، اتهام زدن و یا نشر اکاذیب در فضای عمومی بدون تائید جرم و تنها به واسطه بیان در فضای مجازی، بزهه محسوب می‌شود. در نتیجه افرادی که اعتبار، آبرو، حرمت و حیثیت دیگران را مورد هتک قرار می‌دهند، مجرم هستند.
این حقوقدان تأکید کرد: در قانون پیرامون تحقیقات مقدماتی در باب مرجع رسیدگی توجه خاص و ویژه‌ای به جرائمی مانند تجاوز شده است. افراد نباید ترس از پایمال شدن حقوق خود در دادگاه را داشته باشند.

بهانه‌ها مانع حمایت از قربانیان نشود
با توجه به مسائل ذکر شده، حمایت از حقوق قربانی نکته مهمی است که نباید اجازه دهیم، بهانه‌هایی مثل تأثیر منفی بر جامعه، قبح شکنی، آبروبری، سختی پیگیری حقوقی و ... منجر به سکوت قربانیان و میدان دادن به متجاوزین شود. انجمن‌های مردم‌نهاد، رسانه‌ها و مردم هستند که با آموزش‌های صحیح و آگاهی حقوقی می‌توانند پایانی بر تجاوز، تجاوزگران سریالی مثل کیوان امام وردی باشند. فضای مجازی همان اندازه که تهدید‌هایی برای فرهنگ جامعه هست، در صورت مدیریت می‌تواند، منبع آگاهی مردم در خصوص مسائل جامعه‌شناسی، روانشناسی و خصوصاً حقوقی موضوعات مهمی مثل تجاوز باشد.